Gilbert Ryle Kimdir?
Gilbert Ryle Kimdir?
Gilbert Ryle (1900-1976), çağdaş İngiliz filozofudur. Dil felsefesi geleneği içinde yer almakla birlikte, Aristoteles'ten etkilenip, Edmund Husserl ve Meinong'la da ilgilenen Ryle'ın en önemli iki kitabı Zihin Kavramı ve İkilemler'dir.
Felsefenin en önemli görevinin, yanlış kurgu ve saçma kuramların, bu kuramlarda geçen dilsel deyimlerin sonucu olduğunu göstermekten oluştuğunu dile getiren Ryle, bir ifadenin sentaktik formu ile bu ifadelerin betimlediği olgu formlarını birbirinden ayırmış ve gündelik dilde geçen deyimlerden büyük bir çoğunluğunun sistematik olarak yanıltıcı olduğunu savunmuştur. Ryle filozofun, gündelik konuşmanın yanıltıcı ifadelerinden sakınmak için, tümceleri, felsefenin konu aldığı olgu formlarını açıkça gözler önüne serecek şekilde yeni baştan ifade etmeyi öğrenmesi gerektiğini söylemiş ve felsefi analizin bu tür yeni baştan tanımlamalarla başladığını iddia etmiştir.
Gilbert Ryle İngiltere’de, Brighton, Sussex’te 19 Ağustos 1900 yılında doğdu. On kardeşten biriydi ve varlıklı bir ailesi vardı. Babası doktordu ancak felsefeyle yakından ilgiliydi. Brighton Koleji’nde öğrenimini tamamladıktan sonra 1919’dan itibaren Oxford’da Queen’s College’a devam etti. İlk başta klasikler konusunda çalışmaya başlasa da ilgisi felsefeye kaydı. 1924 yılında mezun oldu. Christ Church College’da ders vermeye başladı. 1968’de emekli olana kadar Oxford’da akademik çalışmalarını sürdürdü. İkinci Dünya Savaşı sırasında gönüllü olarak orduya yazıldı ve savaş sonrasında G.E. Moore’un emekli olmasından sonra Mind dergisinin editörü oldu. Bu görevini 1971 yılına kadar sürdürdü. Öğrencilerinin gelişimini sağlamak ve yönlendirmek konusunda teşvik edici ve yüreklendirici bir yaklaşımı vardı. Öte yandan felsefî tartışmalarda oldukça iddiacı ve sert bir üsluba sahipti. Wittgenstein’ın arkadaşıydı ve ona olan hayranlığını her zaman ifade etmekten çekinmemiştir. Yaşamı boyunca hiç evlenmemiş olan Ryle 1976 yılında Yorkshire’da hayata veda etti.
Ryle 1931 yılında yayımladığı ve felsefeyi felsefî sorunların kaynağında yer alan dilsel karışıklıkları ortaya çıkarmak ve düzeltmekle özdeşleştirdiği “Systematically Misleading Expressions” adlı makalesiyle tanınmıştır. Dil felsefesinden felsefe tarihine, düşünme kavramından Platon’a, pek çok konuda yayın yapmış bulunan Ryle’ın en tanınmış eseri The Concept of Mind’dır. Bu eserinde Ryle, Kartezyen İkiciliği ortadan kaldırmayı ve yerine felsefî (veya analitik) davranışçılığı ikame etmeyi amaçlamıştır. Zihin felsefesi ile ilgili görüşleri günümüzde tam olarak kabul görmese de zihinsel olanın davranışsal uyaranlar ve tepkiler üzerindeki belirleyici rolü üzerinden anlaşılması gerektiğine dair görüşleri, günümüzün işlevselci yaklaşımlarına eklemlenmiştir.
Ryle’ın Russell ve Moore çizgisinde bir analitik felsefeci olup olmadığı tartışmalı- dır. Kendisi, felsefî çözümlemenin felsefenin biricik ve yegâne işlevi olduğunu savunmuş, dilin bizi yanıltan gramerinin altında yatan mantığı çözümlemeye çalışmış ve sağduyuya dayalı gündelik dil anlayışını esasa almış olması itibariyle analitik bir felsefeci olarak kabul edilebilir. Öte yandan Ryle anlamların, ifadelerin kullanımını belirleyen kalıcı nesneler ya da kurallar olarak düşünülmesine tamamen karşıdır. Bu itibarla, Ryle’ın görüşleri geç dönem görüşleri itibariyle Wittgenstein’a daha yakındır.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM