Bilimin Şenliği Şenbilim
Ortaçağ Provence kültürünün ozanları Troubadourların kendi şiir sanatlarına verdiği La Gaya Scienza (Şen Bilim) adını, Almancada “Fröhliche Wissenschaft” olarak felsefe gündemine katan Nietzsche’dir. Nedir Şen Bilim? Nasıl bir “bilim”dir? Neden” şen”dir?
Gerçeklik, hep bir tavır içinde yaşanır. “Şenbilim” tavrı, hem “şen” oluşu hem bilimselliği içerir. Bir yaşam bilgeliğidir. Yoksunluğun ve güçsüzlüğün deneyiminden gelir. Yaşanan dünya karşısındaki yetersizliğin, güçsüzlüğün, uyumsuzluğun ardından gelir. Derdi, sıkıntısı olanların, egemen görüşten “rahatsız” olduğu, onun yaşamı engelleyici boyutuna başkaldıranların tavrıdır. Bilim şendir, çünkü yaşamdan yanadır; yaşamdan yana olmak sağlıklı olmak demektir. Beden ve ruhça hastalıkların yol açtığı zorluklardan gelen sağlık: Hastalıklardan geçmiş onları değerlendirebilen bir sağlık.
Neresi “bilim”, şenbilimin? Şenbilim, “bilim”e yöneltilmiş eleştirel bakışın ardından gelen, deyim yerindeyse, bir “üst bilim” (Metascience!). İnsanın gerçekliği bilme çabaları üstüne yönelmiş bir çaba. Hastalıklardan geçmiş, sağlıkla varılan gerçeklik ilişkisi: Parodi. Parodi, Eski Yunanca bir sözcük; köken olarak para ve aoidê sözcüklerindne oluşuyor. Para edatı, yanında, boyuncaü nazaran, hilâfına, tarafından… anlamlarına geliyor. Aoidê: Türkü, şarkı demek. Eğlenceli, alay eden, şaka dolu şarkılardı parodiler. Edebi, “ciddi” bir eserin gülünç biçimde taklidi de olabilirler. Eski dilde bune hezl ya da hezel denirdi. Bir şaka, bir karikatür olarak betimler gerçeği şenbilim. Bilimin bir karikatürü. Alay mı eder bilimle? Aşağılayıcı, iğneleyici bir kopyasını mı çıkarır?
Şenbilim, “düz” bilime saygı duyar. Onunla eğlenmez. Eğlenemez. Hakikat üzerine gerçekleştirdiğimiz her araştırmanın, her kuramın, hakikatin bir kötü taklidi, karikatürü, parodisi olduğunu bilir. Hakikati bulanlara, bulmuş olduğunu savunanlara eleştiri oklarını yöneltir. Mizah yoluyla, hakikat yolculuğu yapanların gözlerini açar. Bir şenliktir hakikat yolculuğu ona; sıkıntılar, hastalıklar, yoksunluklar, uyumsuzluklar yaşamış şenbilimciye hakikat yolculuğu bir şölendir. Bir “hezliyat”tır şenbilim, bir şakadır, latifedir. Hicivdir, taşlamadır. Bu parôidia, parodia demektir: Yol boyunca yürüyüş. (para+hodos! Hodos: Yol!)
Şen bilimi postmodernist bir eğlence, bir “yapısöküm” (deconstruction) olarak anlamamalı. Nietzsche’yi postmodern düşüncenin babası olarak görenlerde böyle bir eğilim olacaktır.
Şenbilim bir “sağlık” arayışıdır. Bu arayış sürekli bir yenilenmeyi, doğuruşu, yaratışı öngörür. Acılardan, sıkıntılardan, doğurarak kurtulmak. Acılardan düşünceler doğurarak. Şenbilim, iyileşenlerin bilimidir; iyileşenlerin sanatı.
Şenbilim, bilginin sağlık içinde, yaşamla bütünleşerek yaşanmasıdır. Bilginin, dar bir çevrede, belli insanların çıkarlarına hizmet eden, insanları uyutan, onların sırtına ağır bir yük olan, onları belli bir düşünme, yaşama alışkanlıkları içine sokan, bu alışkanlıkların gözlerine ördüğü perde yüzünden, onları kör eden, bu gezegendeki yaşamın gelişip serpilmesine ket vuran bir anlayışla yaşanmasına başkaldıran bir anlayıştır. Şendir, çünkü ciddidir; şendir, çünkü içtendir, sorumludur. Her türlü tembelliğe, kolaycılığa, sığlığa, dargörüşlülüğe karşı çıktığı için şendir. Hayattan, sağlıktan yana olduğu için, iyileşmekten yana olduğu için.
Ondokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru Nietzsche’nin gördüğü şenbilim ile yürmibirinci yüzyılın başlarındaki şenbilim anlamca farklıdır. “Şen” olmak, bilgiyle, bilimle, şen olmak, acılar hastalıklar, yoksunluklar içinde şen olmak, değişim gerektirir. Şenbilim, dallanıp budaklanan, teknolojiye, piyasa ekonomisine giderek bağlı olan bilimi, hayatı, hayatın bütünlüğüne, genişliğine, yüksekliğine, derinliğine yaklaştırmada, bilim insanlarının tavırlarının oluşmasına katkıda bulunacak. Bilim olanca ciddiliğiyle sürerken, şenbilim, bir “meta” düzeyde, “üst” düzeyde tavır olarak, bilimle yaşamını güzelleştirecek insanın önemli bir sırdaşı, yardımcısı dostu olacak.
Ahmet İnam